‘Ontdooien voor het klimaat'. Hoe het leren (h)erkennen van je zenuwstelsel reacties je slagkracht vergroot om effectiever bij te dragen aan een betere wereld.
Welke invloed hebben de berichten over de klimaatcrisis of de nieuwe oorlog in Oekraine op jou? Ben je iemand die meteen in actie schiet? Kijk je liever weg, of leid je jezelf bewust af? Ga je het internet op om kennis op te doen in de hoop dat je iets vindt wat je geruststelt: dat de gevolgen voor jou in NL wel mee zullen vallen? Of kruip je dieper onder je deken, lamgeslagen en moedeloos?
Wat jouw reactie ook is: als je erop gaat letten zal je misschien merken dat je reactie automatisch is. En niet echt werkt. In de zin van je vervelende gevoel weg nemen.
Wij mensen zijn uitgerust met een heel slim zenuwstelsel. Dat het resultaat is van duizenden jaren ervaring op doen in succesvol overleven. Er is lang gedacht dat ons stress-gerelateerde zenuwstelsel uit twee takken bestond: de sympatische en de parasympatische tak (ook wel nervus vagus genoemd). De sympathische tak slaat aan als er gevaar dreigt (fight, flight of freeze), de ander neemt het over als het veilig voelt: dan komt er ruimte voor rust en ontspanning en verbinding met anderen.
Pas sinds 2009 weten we dat ons zenuwstelsel complexer en gelaagder werkt. Dr Stephen Porges onderzocht en ontdekte niet 2 maar 3 verschillende takken in het stress zenuwstelsel. Die op verschillende manieren combineren tot niet 3 maar 7 verschillende ‘standen’ (zie beeld).
· Social Engagement
· Play
· Intimacy
· Fight
· Flight
· Freeze
· Shutdown
Hij zag dat fight/flight bij de sympathische zenuwtak hoorde, maar freeze niet. Hij zag dat de nervus vagus OOK aansloeg bij freeze, wat hem verraste. Want die hoorde toch juist bij ontspanning? In het dierenrijk is te zien dat de freeze of shutdown reactie een uiterst noodmiddel is bij te overweldigend grote dreiging.
Een prooidier – een muis bijvoorbeeld - dat door haar jager – de kat gevangen is speelt voor dood op een rigide/bevroren of juist slappe manier. Zodra de kat denkt dat de muis dood is, laat ze die even los. Ineens schiet de muis weg, uit het niets! Deze van 100 naar 0 naar 100 reflex gaat zo snel, dat het bewuste brein er niet aan te pas komt. Dat kan ook niet, want dan zou het te langzaam gaan. Het lichaam neemt bij grote dreiging de regie over.
Een intelligent systeem. Nuttig bij directe concrete dreiging. Maar Porges ontdekte - samen met de trauma therapeuten zoals Peter Levine en Bessel van de Kolk – dat dit mechanisme bij mensen ook aan slaat bij overweldigende INDIRECTE dreiging.
Alle dreiging waar TE voorgezet kan worden: TE groot, TE snel of TE vaak, kan ons mensen in freeze/collapse toestand brengen.
Wat dat te maken heeft met de klimaatdreiging, of Oekraïne?
Deze dreigingen zijn TE groot, en het nieuws erover komt TE vaak bij ons binnen. Wat we dan zelf niet door hebben, is hoe ons zenuwstelsel dit oppakt in een futiele poging ons ‘veilig’ te stellen.
Wil je acuut emigreren en bedenk je naarstig waar de meest veilige plek is, dan zit je in flight. Vluchten. Maar grote kans dat je dat plan niet echt doorzet.
Ga je demonstreren (Extinction Rebellion mbt klimaat, of de straat op om te protesteren tegen Rusland), dan kom je in actie. Fight, vechten dus. Grote kans dat dat even een gevoel geeft van ‘ik doe tenminste iets, ik kom in beweging!’, maar dat het je rottige gevoel niet duurzaam wegneemt.
Doe je niks, en voel je je wattig of duf of radeloos of hopeloos: dan heeft je lichaam het zonder jouw bewuste toestemming overgenomen en zit je in freeze of zelfs shutdown. Wat gevoelloos voelt. Daar zorgt het ontspanningsdeel van het zenuwstelsel – in combinatie met het stress deel, dan voor. Gevoelloos zijn is handig, als je toch niet direct weg kunt van de dreiging.
Toch?
Of niet?
De meest creatieve standen van ons zenuwstelsel zijn diegenen waarbij we ons verbonden voelen: met onszelf en elkaar. De Social engagement stand en de Speelsheid, play stand (zie foto) helpen ons om samen tot nieuwe oplossingen te komen en buiten de gebaande paden te kunnen kijken en verzinnen.
In deze tijd vol dreiging, zitten we zelden vanzelf met elkaar in deze zenuwstelsel stand. We voelen ons opgejaagd en bedreigd. We willen wel samenwerken, maar vanuit fight/flight gaat dat moeilijk. Met debatten, wij/zij doen en denken en polarisatie tot gevolg.
Onze wereld heeft nodig dat we ons verbonden weten en voelen en sámen tot nieuwe oplossingen en structuren komen die dienend zijn. Voor alles van (geo)politiek tot voedselvoorziening of klimaatproof wonen.
De eerste stap om daar te komen, is mastery over ons zenuwstelsel en diens goedbedoelde - maar niet optimaal op deze tijd uitgeruste – reflexen.
Aan de reflexen zelf kunnen we niet meteen iets doen, die zijn sterk geconditioneerd in ons systeem. Maar we kunnen wél leren terugschakelen naar social engagement, play of intimacy.
Daar zijn gerichte oefeningen voor. Die je toe kunt passen – liefst samen met anderen – zodra de herkenning er is.
Stap 2 is dan om samen vanuit die social engagement modus creatieve sessies te faciliteren. Steeds monitorend of de groepsenergie nog aangeeft dat ieders zenuwstelsel zich veilig voelt. En dat klinkt makkelijk maar is een hele klus! Een goede sessie heeft een facilitator die de non-verbale signalen herkent en de groep weer in de social engagement modus kan brengen.
Nieuwsgierig geworden?
Kijk op de pagina fight flight freeze release
Of boek een talk of interactieve workshop voor jouw team of event hierover.
